PROSOSYAL DAVRANIŞ NEDİR VE SALDIRGANLIĞI ÖNLEMEDE ETKİSİ NASILDIR?
Saldırganlık günümüzde gittikçe etkisini arttıran ve erken dönemde müdahale edilmezse ileride daha büyük sonuçlara yol açan fiziksel ve ilişkisel şiddet türüdür. Saldırganlığı nedenlerini açıklamaya çalışan birçok kuram bu konuda ikiye ayrılmıştır:
1. Doğuştan gelen dürtülerle oluşan saldırganlık
2. Model alma veya çevresel öğrenmeyle oluşan saldırganlık
Literatürü incelediğimizde öğrenilen saldırganlık türünde bir takım etkenler ve çözüm önerileri karşımıza çıkar. Örn: Sosyal Bilgi İşleme Kuramı’na göre sosyal davranışlarımızı bilişsel şemalar yönetmektedir (Uğur, 2013). Bilişsel şemaları oluşturan ise erken çocukluk yaşantıları ve model alma yöntemiyle kazanılan çevresel davranışlardır.
Çocukların yaşamlarındaki en önemli çevreleri ilk olarak aile ve sonrasında arkadaş gruplarıdır. Çocukların gözündeki ilk model nesneleri ebeveynlerin davranışları ve tutumlarıdır. Olumlu, demokratik, iletişime açık, sevecen, adaletli tutumlara sahip aile ortamında büyüyen çocuklar bu tutumların olmadığı ailelerde büyüyen çocuklara göre daha fazla saldırgan davranışlara yönelirler.
Okul öncesi dönemde olumsuz ebeveyn tutumlarıyla büyüyen, sosyal-duygusal gelişimleri yeterince desteklenmeyen çocuklar; arkadaşlarıyla alay etme, takılma, saldırganlık, zorbalık gibi davranış problemlerini gösterebilmektedir. Bu nedenle saldırganlığı önleme adına erken dönemde yapılacak müdahalelere ihtiyaç duyulmaktadır. Yapılan araştırmalarda ise prososyal davranış seviyesi düşük olan bireylerin daha fazla saldırganlık gösterdiği bulunmuştur. Prososyal davranış; hiçbir şekilde karşılık beklemeden gönüllü olarak karşımızdaki kişiye yardım etme ve diğer insanların mutluluğu için duygular barındırmaktır.
Diğer bir tanıma göre prososyal davranış, bir başkasının iyiliğini gözeterek yardım etme, işbirliği yapma, empati kurma, paylaşma, koruma, teselli etme, rahatlatma, dahil etme gibi davranışları içerir, olumlu sosyal ilişkileri destekler ve tüm çocuklarda objektif iyilik hali ile ilişkilidir. Araştırmalara göre çocuklarda prososyal davranış 2 yaşından sonra kazanılmaya başlanmaktadır.
Peki prososyal davranışın ögeleri neler olabilir onları inceleyelim.
Prososyal Davranışın Ögeleri Nelerdir?
Özgecilik: Prososyal davranışların oluşmasında gönüllü ve niyetli olmak üzere iki boyut vardır ve gönüllülük boyutu içinde yer alan özgecilik oldukça önemlidir. (Bar-Tal, 1976). Özgecilik, herhangi bir karşılık beklemeksizin başkasının yararı için yapılan yardım etme davranışıdır.
Empati: Çocuğun prososyal gelişimini etkileyen en önemli faktörlerden biri de empatidir. Empati, prososyal davranışın birincil amacı olup, çocuğun bir başkasının yaşadığı durumu ve duyguları, kendisini onun yerine koyarak yaşamasıdır.
Sempati: Sempati, bir başkasına ilgi duyarak fayda sağlamak amacıyla yardım etmektir. Sempati, çocuğun prososyal davranışta bulunmasını kolaylaştırır.
Kendine değer verme: Çocuğun yardımsever davranışı, aynı zamanda kendine değer verme yani özdeğerleri tarafından kontrol edilir. Çocukların ilişkilerini şekillendiren birbirlerine karşı tutumlarını belirlemesini sağlayan kendilerine verdikleri değerle ölçülür.
Prososyal davranışın tüm ögelerini içeren davranışları kazanmada ebeveynlere ve diğer aile bireylerine düşen birtakım görevler bulunur:
- Çocuğunuzun görebileceği şekilde bir başkası için bir şey yapın ya da yardımda bulunun
- Çocuklara yardım etme ve paylaşma konulu görsel ağırlıkta olan hikayeler okuyun
- Empati yeteneklerinin gelişmesi amacıyla çocuklarınızın duyguları üzerine konuşmalar yapın
- Tüm aile bireylerinin birbirlerine karşı adaletli davrandığı ortamlar oluşturun
- Çocuğunuzla işbirliği yaparak ve ona sorumluluk vererek çalışmalar yapın.(Yemek yapma, yap-boz yapma, bozulan bir nesneyi tamir etme, sofra hazırlama vb.)
Kaynakça
Bar-Tal, D. (1976). Prosocial Behavior: Theory and Research, Newyork: John Willey and Sons.
Swit, C. & McMaugh, A. (2012). Relational aggression and prosocial behaviours in Australian preschool children. Australasian Journal of Early Childhood, 37 (3), 30-34.
Uğur, E. (2013). Lise öğrencilerinin kişilerarası ilişkilerle ilgili çarpıtmaları ve saldırganlık tepkileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep.
Uzm. Klinik Psk. Erdi KULBAŞ
instagram.com/psikobilinc
instagram.com/erdikulbas