FOBİLER VE KORKULAR

Herkesin mutlaka bir korkusu ya da kaygısı vardır. Bu gayet doğal bir durumdur ve çocukların gelişiminin bir parçasıdır. Örneğin bebekler yüksek seslerden, düşmekten, yabancı kişi ve nesnelerden korkarlar. Bu korkuların hayati değeri vardır. Ancak korku ya da kaygı, fobi ile karıştırılmamalıdır. Ben de bu yazımda korku-fobi ayrımını yapacağım ve hep ilgimi çeken "agorafobi" yi bir vaka üzerinden anlatacağım.

                Fobinin tanımını yaparak başlayalım. Gerçeklikle bağlantısı olmayan ve korkulan durumdan otomatik olarak kaçınmaya neden olan aşırı, mantıksız korkuya fobi(phobias) denmektedir. Eğer bir korku kişinin günlük yaşamını aksatıyorsa ve normal işlevini engelliyorsa o noktada korku olmaktan çıkar ve fobiye dönüşür. Fobileri korkulardan ayıran en belirgin özelliklerinden biri, fobilerin kaynağının bilinçsiz oluşudur. Freud'a göre fobilerin kaynağı bilinçaltında çözümlenmemiş çelişkilerdir. Davranışçılar ise bir nesnenin ancak kendi başına korku uyandıran bir uyarıcıyla ilişkilendirildiğinde korkulacak duruma geldiğini iddia ederler. John Watson'ın Küçük Albert deneyini bilmeyen yoktur. Bu deneyde 11 aylık bebeğe önce zararsız bir fare gösteriliyor, bebek korkmuyor. Daha sonra bu fare yüksek ses ile birlikte gösterildiğinde bebek korkuyor. Fare  tek başına gösterildiğinde bebek yine korkuyor. Fobilerin diğer ayırıcı özelliği ise aşırı ve mantıksız olmalarıdır. Örneğin ormanda karşınıza çıkan zehirli bir yılanın saldırısına uğramış olabilirsiniz. Eğer hayatta kaldıysanız ve yine bir gün ormana gezintiye çıktıysanız kaygılı olmanız normaldir. Ancak bu saldırıdan sonra hayvanat bahçesinde cam vitrinlerde sergilenen zararsız yılanlardan korkuyor ve vitrinlere yaklaşamıyorsanız yılan fobiniz(ofidofobi) var demektir.

Fobiler iki kategoriye ayrılmaktadır:

Basit fobiler(simple phobia) ve karmaşık fobiler(complex phobia). Basit fobi tek bir nesne veya durumdan gelen korkuyu tanımlar(yılandan ya da yüksek yerlerden korkma). Adının basit fobi olduğuna bakmayın, yükseklik fobisi(akrofobi) olan bir arkadaşımla teleferiğe bindiğimde fobiyi yaşayan için hiç de basit bir durum olmadığını görmüştüm. Karmaşık fobi ise çok boyutludur. Şimdi bu kategoride yer alan "agorafobi" i tanıyalım. Agorafobinin tam çevirisi "çarşı ve pazar yerinden korkmadır". Ancak psikolojide "açık yerden korkma" biçiminde adlandırılmıştır. Dışarda, toplum içinde, yabancı kimselerin arasında ortaya çıkabilir. Cüceloğlu(2000)' dan aldığım bir vakayı sizlerle paylaşacağım ve agorafobiyi daha iyi anlayacağız.

                Aliye 33 yaşında agorafobisi olan bir ev kadınıdır. Yabancıların yanında, genellikle kalabalık yerlerde her zaman oldukça tedirgin olan bir kişiliğe sahiptir. Son yıllarda onun tedirginliği ve utangaçlığı tam anlamıyla bir fobi haline dönüşmüş ve günlük yaşamını olumsuz yönde etkilemeye başlamıştır. Katiyen evden çıkmak istememektedir. Komşuya dahi gitmeyi düşünmeyen Aliye'nin içine bir sinema veya lokantaya gitmek istediğinde bile korkular girmektedir. Bakkala gitmekten korktuğu için alışveriş yapamamakta ve bu nedenle de suçluluk duymaktadır, çünkü bir ev kadını olarak evin yiyeceklerini kendisinin alması gerektiğine inanmaktadır. Bakkaldan alınacakları başkalarından rica ederek eve getirtebilmektedir. Kocası veya büyük oğlu evde ise onları bakkala göndermektedir. Onlar kendisinin agorafobisi olduğunu bilmektedir. Ama onlar evde yoksa o zaman bir komşudan rica etmekte, fakat agorafobisi olduğunu söylemekten utandığı için başka bir mazeret uydurmaktadır. Son zamanlarda kocasıyla bu sorunu yeniden konuşmuşlar ve bir terapiste başvurmaya karar vermişlerdir.

                Fobilerin kendiliğinden ortadan kalkması zordur. Ancak çoğu kimse tedavi sonucu fobisinden kurtulabilmektedir. Tabii her kişinin özel durumuna göre tedavi uygulandığından genel bir sonuca varmak yanlış olur. Okul psikolojik danışmanları fobi ve korkuyu birbirinden ayırabilmeli, fobisi olan öğrencileri uzmana yönlendirmelidir.

Aşağıdaki tabloda sıklıkla görülen fobiler yer almaktadır.

EYÜP CAN YAZICI

KAYNAKÇA

Kaner, S. (Ed.) (2015). Duygusal ve Davranışsal Bozukluğu Olan Çocukların ve Gençlerin Özellikleri(Olgular İlaveli. Ankara: Nobel.

Cüceloğlu, D. (2000) İnsan ve Davranışı. Ankara