Sağlıklı insan ilişkilerinde boyun eğici davranışların değil saygının egemen olması beklenir. Çünkü saygının egemen olduğu kişiler arası ilişkilerde bireyler özgür, bağımsız, yaratıcı ve üreticidirler.

İTAAT VE SAYGI KAVRAMLARININ  BİLİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ

Saygı kavramı genellikle yanlış anlaşılmakta ve yanlış kullanılmaktadır. Çevremizdeki ilişkilere baktığımızda genellikle saygı anlamında bireyden itaat istendiği veya bireyin saygı adına başkalarına itaat ettiği, başka bir değişle boyun eğici davranışlarda bulunduğu gözlemlenmektedir. (Yıldırım, 2006).

Toplumumuzda anne babaların çocuklarından, yönetenlerin yönetilenlerden, öğretmenlerin öğrencilerden, büyüklerin küçüklerden boyun eğici davranışlar(itaat) beklediğini gözlemlemişizdir. Örneğin, bir veli toplantısında öğretmen, çocuğunu çok saygılı yetiştirdiği için bir anneye teşekkür ettikten sonra öğrencinin “… Bugüne kadar kendisini hiç üzmediğini, hiç sözünden çıkmadığını…” diğer velilere örnek olsun diye “saygı” adına vurgulamaktadır. Buna benzer davranışları yöneten-yönetilen, büyük-küçük, ast-üst, öğretmen-öğrenci ilişkilerinde örneklendirmek mümkündür. Bu örnekteki davranış “saygı” olarak sunulsa ya da anlaşılsa da, burada saygı adına bireyden itaatkâr davranışlar beklendiği anlaşılmaktadır. (Yıldırım, 2006).

SAYGI, BOYUN EĞMEK DEĞİLDİR!

Kişiler arası ilişkilerde her iki kavrama da gerek olduğu söylenebilir. Ancak, sağlıklı insan ilişkilerinde boyun eğici davranışların değil saygının egemen olması beklenir. Çünkü saygının egemen olduğu kişiler arası ilişkilerde bireyler özgür, bağımsız, yaratıcı ve üreticidirler. Oysa kişiler arası ilişkilerde çoğunlukla boyun eğici davranışlar gösteren birey, kendini daha az değerli ve önemsiz görmektedir, özgür davranamaz, söz hakkı sınırlıdır, yaratıcı ve üretici olmasına gerek yoktur. Yapması gereken talimatlara uymaktır. Türk eğitim sisteminin yetiştirmeyi hedeflediği bireyin nitelikleri ile boyun eğici bireyin nitelikleri birbiri ile çelişmektedir. Ancak konu eğitim sistemi açısından oldukça önemli olmasına karşın, Türkiye’de Şahin ve Şahin (1992) ile Yıldırım ve Ergene (2003) dışında boyun eğici davranışlarla ilgili çalışmaya rastlanmamıştır.

Çocukların boyun eğici davranışlar kazanmalarında anne babaların birinci derecede sorumlu oldukları söylenebilir. Son yıllarda yapılan çalışmalar psikolojik sorunların veya davranış problemlerinin nedeni olarak, bireyin kişisel duyguları ve davranışlarından çok anne babasının çocukla olan ilişkilerinin niteliği üzerinde durmaya başlamışlardır.

DİK DURAMAMAK, ÇEŞİTLİ NEVROZLARA NEDEN OLUR

Anne baba davranışları üzerine yapılan faktöriyel çalışmalar üç ana faktörün önemli olduğunu ortaya koymaktadır: Duygusal yakınlık, aşırı koruyuculuk ve reddedilme. Bu üç faktör çeşitli psikolojik sorunlara kaynaklık etmektedir.

Araştırmaların sonuçlarına genel olarak bakıldığında, depresyon, sosyal kaygı, utangaçlık, nevrotik ve psikotik bozukluklar ve daha başka psikotik belirtilerin boyun eğici davranışlar ile anlamlı derecede ilişkili olduğu anlaşılmaktadır. Bu anlamda ileri derecede boyun eğici davranışlara sahip öğrencilerin bazı psikotik belirtiler geliştirmiş olabilecekleri ve bu durumdan akademik başarının da olumsuz etkileneceği düşünülebilir. Nitekim Yıldırım ve Ergene (2003)’nin araştırmasına göre, boyun eğici davranışlar ile akademik başarı arasında negatif yönden anlamlı ilişkiler bulunmaktadır. Aynı çalışmada öğrencilerin akademik başarısında birinci sırada “aile desteği”, ikinci sırada “boyun eğici davranışlar”, üçüncü sırada “öğretmen desteği” ve son sırada “sınav kaygısı” değişkenlerinin manidar olarak yordadığı ortaya çıkmıştır. Burada dikkati çeken en önemli husus, boyun eğici davranışlar değişkeninin aile desteği değişkeninden sonra ikinci sırada akademik başarının anlamlı yordayıcısı olduğudur.

KAYNAKÇA

Yıldırım, İ., Ergene T. (2003) “Lise son sınıf öğrencilerinin akademik başarılarının yordayıcısı olarak sınav kaygısı, boyun eğici davranışlar ve sosyal destek”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25 , 224-234

Yıldırım, İ. (2004). Lise öğrencilerinde boyun eğici davranışların yaygınlığı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26, 220-228

Yıldırım, İ. (2004). Depresyonun yordayıcısı olarak sınav kaygısı, gündelik sıkıntılar ve sosyal destek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27,241-250.

Yıldırım, İ. (2006). Anne baba desteği ve başarı; anne babalar çocuklarına nasıl destek olabilirler. Ankara: Anı Yayıncılık.

GÜZİN TEMELATAN - MEHMET REFİK GÜLGÜN

Sakarya Üniversitesi