STANDART ÇİZGİNİN DIŞINDAKİ İNSANLAR: ÜSTÜN YETENEKLİ BİREYLER ve ONLARA YÖNELİK PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK HİZMETLERİ​

"Merhaba benim adım Zeynep, 8 yaşındayım. Daha önce hiç üstün yetenekli bir çocukla tanıştınız mı? Geçen günü annem ve babam ile birlikte zeka testi yaptırmaya gittik. Test sonucunda  üstün yetenekli olduğumu öğrendik. Ancak zeka testleri benim ve benim durumumda olan çocukların belirlenmesi için yeterli değil. Öğretmenlerimin ve ailemin de tanının koyulmasında görüşleri çok önemli. Gelişimimizden yukarıda olarak  farklı alanlarda özel bir yetenek gösterebiliriz.

Matemeatik, Fen bilimleri, Sanat,Spor veya Liderlik alanları  gibi...Örneğin benim uzay bilimi ile iligli  bir şeyler izlemek,okumak veya araştırma yapmak ilgimi çekmektedir. Gün içinde çokça hayal kurarım. Uykumdan uyandığımda kendimi yorgun hissediyorum bu nedenle çoğu zaman. Okulda sınıf arkadaşlarım ders boyunca öğrenme konsunda çaba gösterirken çok sıkılıyorum ve derste sınıf içinde dolaşmak ve arkadaşlarım ile konuşmak istiyorum bu sırada. Bu durumdan öğretmenim ve arkadaşlarım rahatsız oluyorlar.

Keşke öğretmenim konuyu erken kavradığımı fark edip bana o konu ile ilgili daha çok materyal ve bilgi sağlasa derste . Böylece hakkımda  yaramaz ve tembel diye düşünülmemiş olur. Yapmam gereken ödevlerim varken o an ilgimi çeken başka bir konuya saatlerce odaklanıp,yemek yemeyi dahi unutabiliyorum ve malesef diğer yetiştirmem gereken işlerimi bitiremiyorum çoğu zaman. Bu nedenle öğretmenim veya ailem vermiş olduğu sorumlulukları dikkate almadığıma inanırlar. Arkadaşlarım beni oyunlarına dahil etmek istemiyorlar. Yalnızlık hissederim hep yaşıtlarım arasında.Biyolojik yaşım ve zeka yaşım arasındaki farktan dolayı arkadaşlarımla iletişim kurmakta çok güçlük çekiyorum.

Dünyadaki açlık,savaş, çevre sorunları gibi durumlara karşı duyarlılığım çok fazladır.Kendimi bu sorunları çözmek için sorumlu hissederim. Sık sık aileme ve çevremdeki kişilere, öğretmenlerime sorular yöneltirim.Bu sorular  karşısında ilgilenilmek ve açıklama yapılması beni rahatlatır. Böylece sorular sorduğum konularla ilgili yeni yaratıcı çözümler üretmeme imkan oluşturulmuş olunur."

Üstün Zekalı öğrencilerin yaşamış oldukları  bu sürekli tekrarlayan çevreye uyum ve farklılıklarının anlaşılamıyor olması bu bireyleri toplum içinde engelli bireyler haline getirmektedir. Amerikan Okul Danışmanları Birliği’nin (American School Counselor Association [ASCA],2013), rehber öğretmenlerin görev tanımlarını belirttikleri rapora göre;rehber öğretmenlerin, üstün yeteneklilerin adil bir şekilde tanılanması, grup ve bireyselpsikolojik danışma hizmetleri, diğer öğretmenlerle konsültasyon ve işbirliği yapma, değerlendirme ve araştırma hizmetlerinde aktif rol almaları gerekmektedir” şeklinde belirtilmiştir.

Buöğrenciler, herhangi bir alanda özel bir yetenek geliştirebilmelerinin yanı sıra gelişimsel bazı özellikler ve psikolojik ihtiyaçlar bakımındanakranlarından farklılaşırlar. Bu sebeple okullardaki psikolojik danışmave rehberlik hizmetleri içerisinde  üstün yeteneklilerin bu farklılıkları da dahil edilmelidir.Üstün yeteneklilerin psikolojik danışma ihtiyaçlarının bir bölümü bilişsel-akademik konularlailgilidir. Örneğin, standart zekâ testlerinde çok yüksek puan almaya karşı, okul derslerindeortalamanın altında başarı gösterme olarak tanımlanan “beklenmedik başarısızlık”(Reis ve McCoach, 2000) üstün yetenekli öğrencilerde sıklıkla gözlenen problemlerdenbiridir (Emerick, 2004). Öğrenme stilleri farklı olan üstün yetenekli öğrencilere uygunmüfredat programlarının geliştirilememesi, okula karşı olumsuz tutum geliştirmeye hattaokul terkine yol açan (Renzulli ve Park, 2000) başka bir sorundur.

Üstün yetenekli öğrenciler kariyer gelişimlerinde de özgün bazı sorunlar yaşamakta ve farklılaştırılmış PDRhizmetlerine ihtiyaç duymaktadırlar. İlgi ve yetenek yelpazeleri oldukça geniş olan üstünyetenekli öğrenciler, bir üst eğitim kurumuna ya da mesleğe yönelme süreçlerinde de çok fazla sorunla karşılaşabilmektedir.(Kerr, 1990). Bu öğrenciler zengin potansiyelleri ve karmaşık kararverme süreçleri nedeniyle, yaşıtlarından daha geç meslek seçimi yaparlar (Silverman 1993).Gelişim alanları arasındaki uyumsuzluk yaşamaları üstün yeteneklilerdebelli sorunlara yol açtığı görülmektedir.Örneğin bilişsel alanlarındaki gelişimleri, sosyal ve fiziksel alanlardaki gelişimlerinden daha hızlı olması kişisel beklentilerive aile ilişkilerini olumsuz yönde etkiler (Silverman, 1993).

Yüksek standartlar belirleme şeklinde tanımlanan mükemmeliyetçilik özelliği de üstün yeteneklilerde en sıkkarşılaşılan psikolojik danışma konularından biridir (Greenspon, 2000; Silverman, 1997). Üstün yetenekli öğrenciler, aşırı duyarlılıkla baş etmede (Bouchard, 2004), akran ilişkilerindeyaşanan sorunların çözümünde (Lovecky, 1993) ve gerçekçi bir benlik kavramı geliştirmesürecinde (Marsh ve Hau, 2003) farklılaştırılmış PDR hizmetlerine gereksinim duyarlar. Bu sebeple lisans eğitimimiz süresince halihazırda sayıları günden güne artan BİLSEM (Bilim ve Sanat Merkezi) 'lere çeşitli uygulama becerilerini geliştirmek ve kurum deneyimi edinmek adınastaj yapmak  üstün yetenekli öğrencileri tanıma ve onlarla çalışma becerileri açısındanfaydalı olabilir.

 İstanbul Ataşehir Bilim ve Sanat Merkezi’nde görevli öğretmenlerle yarı-yapılandırılmışgörüşme formlarında üstün yetenekli öğrencileri için rehberliğin çokönemli olduğunu ve bu öğrencilere yönelik rehberlik hizmetlerinin etkililiğinin artırılması gerektiğini belirtmişlerdir. Bu görüşü destekleyen öğretmen ifadelerinden bazıları aşağıda yeralmaktadır.

“… Devamsız öğrenciler için yeterli rehberlik çalışması yapılmıyor. Bu tür öğrencilerinBİLSEM’e devam etmeme nedenleri ve bunun altında yatan temel sorunun ne olduğuözellikle rehberlik servisi tarafından araştırılmalı bence.

“Yüksek atlamada Fenerbahçe Spor Kulübüne giden liseli bir öğrencim vardı. Son girdiğiyarışmalardan sonra sürmenaj oldu. BİLSEM’e geldiğinde sürekli depresyon durumundaydı.Bu olaydan sonra çocuk bir anda ulaşılamaz oldu. Şimdi görünmezlik peşinde. Kendisinitamamen sosyal hayattan soyutladı. Birçok kez kendisine yaklaşmaya çalıştım. Ama ona artıkulaşmak çok zor.”

“Anne ve babası boşanmış, parçalanmış bir ailesi olan bir öğrencim vardı. Babası biralkolikti, BİLSEM’e en yüksek puanı alarak seçilmişti. Fakat bir müddet sonra BİLSEM’e devam etmemeye başladı. Kendisine bir şekilde ulaşmaya çalıştım, sonra öğrendim ki, buçocuk da alkole başlamış. Kendi okuluna da devam etmiyormuş. Annesiyle görüştüğümde çokilgisiz davrandı ve bu durumdan babasının sorumlu olduğunu söyledi. Bu öğrencinin BİLSEM’e devam etmesi için çok uğraştım ama başaramadım. Bu tür öğrencilerle zamanzaman karşılaşıyoruz.”

Kendim üstün zekalı çocuklarla çalışma fırsatı bulduğum süreçte en fazla karşılaşılan bir durum olarak da bu çocukların “bir elit kesim” olarak görülerek duygusal ve sosyal olarak yaşadıkları bu sorunların görmezden gelinmesi, yaşadıkları sorunları aşmalarında destek sağlanması konusunda önemsenmemeri, böyle bir kanıyla iletişim kurulduğunu gözlemledim çevrelerindeki diğer kişiler tarafından.Yansız,yüksüz ve  yargısız olarak  bu kişilerin de toplumda kendi yeteneklerini ortaya çıkararak çok güzel çalışmalar yapabilme potansiyellerine  imkan sağlamak için bu çocuklarla rehberlik  çalışmalarına ağırlık verilmesi gerektiğine inanmaktayım.Buna yönelik PDR lisans programlarında seçmeli ders olarak “Üstün Yetenekli Çocuklarla Rehberlik Hizmeti” gibi isimler ile eklenmesini talep edebiliriz bir çözüm önerisi mahiyetinde.

Okulumuzdaki öğrencilerin ve çevremizdekilerin de farkındalığına katkı sağlayabilecek birkaç film önerisinde bulunmamız için üstün yetenekli çocukların yaşadıkları durumu  anlatan filmlerden bazıları:

LITTLE MAN TATE (1991,Yönetmen: Jodie Foster),

VITUS (2006,Yönetmen:FrediM.Murer),

AKEELAH END THE BEE (2006,Yönetmen: Doug Atchison)

FİNDİNG FORRESTER (2001,Yönetmen:Gus Van Sant),

SEARCHİNG BOBBY FISCHER (1993,Yönetmen:Steven Zaillian)

Psikolojik Danışman ve Psikolog ELİF UYSAL

(PDR ve Psikoloji’den Çift Anadal Mezunu)

KAYNAKLAR YAZICI, H., & ALTUN, F. (2016). PDR LİSANS PROGRAMLARININ ÜSTÜN YETENEKLİLERE DÖNÜK PSİKOLOJİK DANIŞMA BECERİLERİNİN KAZANDIRILMASI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Hasan Âli Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 61-72. https://www.ustunyeteneklicocuklar.com/k/film-ve-belgeseller/